Σεμιν. Αιγυπτιολογίας: Περίληψη ζ΄ εισήγησης (16-12-2015), Αλέξανδρος Τσάκος

Αλέξανδρος Τσάκος,

Μεταδιδακτορικός ερευνητής, Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν, Νορβηγία

Το αρχαίο αιγυπτιακό κράτος δεν διαμορφωνόταν μόνο από εξελίξεις στο εσωτερικό της κοινωνίας και του πολιτισμού, αλλά εξίσου από περιφερειακές και διεθνείς επαφές και ανταλλαγές. Αυτές δεν ήταν πάντοτε ειρηνικού χαρακτήρα, παρ’ότι στην αρχαιολογία έμφαση δίνεται κυρίως στο εμπόριο και στην υιοθέτηση φαραωνικών θρησκευτικών πρακτικών από τους ντόπιους πληθυσμούς. Στην παρουσίασή μας επιχειρηματολογούμε υπέρ της άποψης ότι η καθιέρωση του νοτίου συνόρου του πρώιμου αιγυπτιακού κράτους έλαβε χώρα στο πλαίσιο πολεμικών επιχειρήσεων εναντίον παραδοσιακών κοινωνιών στη Νουβία. Πρόκειται για μια καινοτόμο ερμηνεία των επαφών μεταξύ Αιγύπτου και Νουβίας κατά την τέταρτη προχριστιανική χιλιετία που βασίζεται στις σχετικές αναλύσεις που έκανε στο πλαίσιο της διδακτορικής της διατριβής η Ενριέτε Χαφσός Τσάκος. Η Ενριέτε θα παρουσιάσει την μακρά περίοδο από την προϊστορία ως την 25^η φαραωνική δυναστεία, όταν η Αίγυπτος ήταν υπό την κυριαρχία των «Μαύρων Φαραώ» από τη Ναπάτα, οι οποίοι κατόρθωσαν να ελέγξουν όλη την κοιλάδα του Νείλου για ένα σχεδόν αιώνα (760-656 π.Χ.). Η πτώση της δυναστείας συνέβη σε μια χρονική περίοδο κρίσιμων αλλαγών σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο και η συμμετοχή των Μαύρων Φαραώ στην διεθνή πολιτική σκηνή αυτής της περιοχής έφερε αλλαγές και στην Κοιλάδα του Νείλου, αλλά και στην υπόλοιπη βορειοανατολική Αφρική. Οι πόλεμοι συνεχίστηκαν ως την ανατολή της Αυτοκρατικής περιόδου υπό τον Οκταβιανό Αύγουστο. Η pax romana που ακολούθησε συμπεριέλαβε και τη Νουβία.

Από τη Μεροϊτική περίοδο ως το τέλος του μεσαίωνα η Νουβία γνώρισε μια από τις σημαντικότερες πολιτισμικές της φάσεις, όπως φαίνεται στην αρχιτεκτονική, την τέχνη και τα γράμματα. Αλλά κι αυτές οι εξελίξεις δεν έγιναν στο κενό, αφού τα μεσαιωνικά βασίλεια της Νουβίας δέχθηκαν πολλές επιρροές από τα γειτονικά χριστιανικά κράτη, και πρώτα απ’όλα από την Αίγυπτο. Στους αιώνες από την Ύστερη Αρχαιότητα κι ως το τέλος του Μεσαίωνα, πνευματικές και γραμματειακές επιρροές χαρακτηρίζουν τις επαφές μεταξύ κοπτικής Αιγύπτου και χριστιανικής Νουβίας. Εντούτοις, η κοπτική Αίγυπτος ήταν ένα κομμάτι του εμιράτου της Αιγύπτου, ενός πολύ σημαντικού τμήματος του ισλαμικού χαλιφάτου, είτε αυτό ήταν σουνιτικό είτε σιϊτικό. Οι έρευνες του Αλέξανδρου Τσάκου γύρω από ποικίλα θέματα που αφορούν αυτήν την περίοδο, και δη με έμφαση στα κείμενα που χρησιμοποιούνταν στη χριστιανική Νουβία, θα είναι οδηγός μας σε αυτό το κομμάτι της παρουσίασής μας.

Συνολικά, θα επιχειρήσουμε να δούμε τις επαφές Αιγύπτου και Νουβίας μέσα από τις οπτικές του πολέμου και της πνευματικότητας. Ελπίζουμε ότι το αποτέλεσμα και θα προκαλέσει εκπλήξεις και θα είναι ωφέλιμο για το κοινό σε αυτήν τη σειρά των διαλέξεων.

Henriette Hafsaas-Tsakos,

Dr in Archaeology, University of Bergen, Norway

The ancient Egyptian state was informed not only by internal developments in the society and culture, but also by regional and international contacts and exchanges. These were not always of a peaceful character, although archaeology focuses mainly on trade and the adoption of pharaonic religious practices by natives. We argue that the formation of the southern border of the earliest Egyptian state’s occurred in the frame of warfare with lineage societies and chiefdoms in Nubia. This is an innovative interpretation of the 4th millennium BCE contacts between Egypt and Nubia that is based on the warfareperspective used in the doctoral dissertation of H.H.T. Henriette will bring the discussion to the era of the 25th dynasty when Egypt was ruled by the Black Pharaohs of Napata, who came to rule the entire Nile Valley for almost a century (760-656 BCE). Their fall took place at a moment of radical changes in the entire Eastern Mediterranean and their involvement in that region’s political arenas brought changes to the Nile Valley and the rest of North-East Africa. The wars continued until the dawn of the imperial era under Octavian Augustus. The PaxRomana that ensued encompassed also Nubia.

From the Meroitic through the medieval periods, the Nubian world experienced one of its major cultural phases, as can be seen in architecture, art, and literacy. But this again did not happen in a vacuum, since the medieval kingdoms of Nubia were much influenced by the major Christian neighbors, first and foremost Egypt. In the centuries of Late Antiquity and the Middle Ages, spiritual and literary influences characterize the contacts of Coptic Egypt with Christian Nubia. However, Coptic Egypt was just a section of the emirate of Egypt, a very important part of the Islamic caliphate, be it of Sunni or Shia nature. The research by Alexandros Tsakos on various topics from these periods, and especially on the texts used in Christian Nubia, will be the guide in this part of our presentation.

In sum, we will attempt to see the contacts of Egypt with Nubia through the perspectives of warfare and spirituality. We hope that the outcome will be both surprising and useful for the audience of this series of lectures.